Dr Kenan Yüce

SAFRA KESESİ HASTALIKLARI

1- SAFRA KESESİ NEDİR?

Safra, karaciğerde üretilerek barsağa dökülen bir salgıdır. Yağların ve yağda eriyen vitaminlerin emiliminde rol oynar. Bazı maddelerin vücuttan atılımını sağlar. Her gün karaciğerde ortalama 600 ml safra üretilir ve ana safra kanalı aracılığıyla onikiparmak barsağına dökülür.

Safra kesesi karın sağ üst tarafında yer alan karaciğerin alt yüzüne yapışık, küçük armut biçiminde bir organdır. Küçük bir kanalla ana safra kanalına bağlantılıdır. Başlıca görevi; karaciğerin ürettiği safranın bir kısmını -açlık dönemlerinde- ana safra kanalından emerek depolamak, yoğunlaştırmak ve sindirim sırasında yeniden barsağa salgılanmaktır.

Safra kesesi yaklaşık 50 ml hacmindedir. Safrayı 10 katına kadar yoğunlaştırabilir ve gerektiğinde hacmini 6 katına kadar artırabilir. Mideye gıda gelişini takiben kasılarak yarım saat içinde içeriğinin yarıdan çoğunu bağırsağa boşaltır ve bir saat içinde yeniden toplar.

Karaciğer ürettiği safranın bir kısmını da, safra kesesine ihtiyaç duymaksızın, doğrudan barsağa gönderebilir. Safra kesesi yokluğunda safranın tamamı ana safra kanalı aracılığıyla barsağa iletilebilir. Bu nedenle safra kesesi yaşam için vazgeçilmez bir organ değildir. İltihap halinde çıkartılması gerektiğinde işleyişte hayati bir noksanlık olmaz. 

2- SAFRA KESESİ TAŞI NİYE OLUR?

Safra; kolesterol, lesitin, bilirubin, kalsiyum gibi maddeler içerir. Safra taşları genel olarak safrayı  oluşturan kimyasal maddeler arasındaki dengenin bozulması sonucu oluşur. Ortamdaki çözünürlük azalır ve sıvı içerik aşırı derecede yoğunlaşır. Atılması gereken bazı maddeler kristalleşerek çöker ve tortu oluşturur.

Çöken kolesterol kristalleri veya kalsiyumlu tanecikler safra kesesi duvarından salgılanan jelatinöz madde ile birleşerek safra çamurunu meydana getirir. Uzun süren açlık dönemleri safra çamuru oluşumunu artırır. Safra kesesinin kasılıp gevşeme fonksiyonunun ve duvar iç yüzünden salgı fonksiyonunun bozulması taşa zemin hazırlar. Zamanla daha sert bir çekirdek oluşur ve  safra taşı haline gelir.

Safra kesesi taşlarının çoğu sarı -kahverengi renkte, kolaylıkla ezilebilen kolesterol taşları iken, az bir kısmı siyah veya kahverengi renkte, -bilinen katı, sert  taş yapısında- kalsiyum ve bilirubin içeren pigment taşlarıdır. Safra taşlarının kişiye rahatsızlık vermesi ve şikayetlere yol açması için kanal ağzında tıkanma yapması veya iç duvarda harabiyet yapacak büyüklüğe gelmesi gerekir.         

3- SAFRA KESESİ İLTİHABI NEDİR?

Safra kesesi iltihabı(kolesistit)genellikle safra kesesinin kanalının tıkanması sonucu oluşan bir süreçtir. Safra kesesi şişer gerilir. Kese duvarında ödem, dolaşım bozukluğu meydana gelir. Bozulmanın giderek çürüme ve delinmeye kadar ilerlemesi mümkündür. Tıkanma çoğu zaman kese içinde oluşan taş ve çamurun safra kesesi kanalı ağzına oturması ve safra kesesinin boşalmasına izin vermemesi sonucu gelişir.

Safra kesesi iltihabının en önemli belirtisi KARIN AĞRISIdır. Ağrı sağda daha belirgin olmak üzere karnın üst kısımlarında hissedilir. Sıklıklayemeklerden sonra veya akşam saatlerinde olur. Ağrının sırta ve omuza doğru vurması tipik özelliğidir.

Ağrıya sıklıkla BULANTI eşilik eder. Çoğu zaman şişkinlik hazımsızlık, bazen  de yanma, ekşime, gibi şikayetler görülebilir.


8- SAFRA KESESİNDE POLİP VAR - NE YAPMALI?

Safra kesesi polibi, safra kesesi duvarının iç tabakasında oluşan üzüm tanesi gibi veya saplı-salkımlı biçimdeki milimetrik  yumuşak doku kitleleridir. Safra kesesi ultrasonu yapılan her 20 hastadan birinde polip görülür. Bazan kese duvarına yapışık bir taşla polibin ayrımı zor olabilir. Ameliyat sonrası patolojik incelemede ise her 15 safra kesesinden birinde polip saptanır. Polibi olan hastaların üçte birinde de birden fazla sayıda polip bulunur.

SAFRA KESESİ KANSERİ GELİŞME RİSKİ;
--60 yaşın üstündeki hastalarda 
--Safra kesesi taşı ile birlikte bulunan poliplerde, 
--Boyutları hızla artan poliplerlerde 
--Çapı 10 milimetreden fazla olan poliplerde ARTAR.

HANGİ POLİP HASTALARI MUTLAKA AMELİYAT OLMALIDIR? 
--Hiç şikayeti olmasa bile 10 mm'den büyük polibi olan hastalar
--Polipleri küçük olsa dahi karın ağrısı, bulantı, şişkinlik gibi şikayetleri olan hastalar
--Ultrasonla takipte polip çapı hızla büyüyen hastalar

9- SAFRA YOLU TIKANDI - NE YAPMALI?

Safra kesesindeki milimetrik taşların safra yollarına doğru dökülmesi sonucu tıkanıklıklar meydana gelir. Tıkanıklık farklı seviyelerde farklı sorunlara yol açar.

Tıkanıklık eğer safra kesesi kanalında(sistik kanalda)olursa safra kesesi şişer, iltihaplanır. Hastalar sırta ve omuza vuran karın ağrısıyla hastaneye başvurur. Tıbben AKUT KOLESİSTİT olarak isimlendirilen tablo oluşur. Şikayetler ilaç ve serum tedavileriyle geçici olarak kısmen yatıştırılabilir ama esas tedavisi acil ameliyattır.

Tıkanıklık eğer ana safra kanalında(koledokta)olursa hem safra kesesinin hem de karaciğerin bağırsağa doğru safra akımı toptan boğulmuş, engellenmiş olur. Safra kesesi şişer, karaciğer çalışması bozulur, giderek sarılık ortaya çıkar. Bu duruma TIKANMA SARILIĞI denir. Kanal acilen açılmazsa kısa süre içinde safra yolu iltihabı(kolanjit)gelişebilir. Bu ateş, sarılık ve karın ağrısıyla giden, şuur bozulmasına kadar ilerleyebilen tehlikeli bir durumdur. Tedavisi ana safra yolunun acilen açılmasıdır. Açma işlemi ağızdan girilen ışıklı hortumla(ERCP)endoskopik yolla veya böyle bir imkanın uygulanamadığı hallerde ameliyatla sağlanır. 

Tıkanıklık safra - pankreas ortak kanalı seviyesinde  ise yukardaki tabloya bir de pankreas iltihabı(PANKREATİT)eklenir. Pankreas iltihabı o kadar değişken biçimlerde yaşanabilir ki; bazı hastalar bu dönemi ayaküstü atlatabilirken, bazıları yoğun bakımlık olur. Tedavisi yine safra- pankreas ortak kanalındaki tıkanıklığın acilen giderilerek akışın yeniden sağlanmasıdır. Yine öncelikli seçenek endoskopik yol(ERCP), buna imkan yoksa ameliyattır.

Tıkanıklıkların tedavisinde kesinlikle atlanmaması gereken en önemli nokta ise şudur: Hastaların safra yolu tıkanıklığının ERCP ile açılması sadece o an için safra kanalı problemini çözer. Safra kesesi yerinde durduğu sürece taşların ve tıkanmanın kaynağı hala yerinde duruyor demektir. Yeniden tıkanma ihtimali vardır. Tekrar tekrar sarılık geçiren, tekrar ERCP geçiren hasta sayısı az değildir. ERCP'yi  takip etmesi gereken nihai tedavi basamağı safra kesesinin alınmasıdır. Bu ameliyat için ideal zaman ERCP'den 2-3 gün sonradır.